نقش رژیم غذایی و منابع پروتئینی در آلرژی‌های فصلی

تاریخ : 1404.08.22

نویسنده : Koshtisara

نظرات : 0

مقدمه

آلرژی‌های فصلی (مانند رینیت آلرژیک یا همان “تبِ یونجه” که در بهار با گرده‌های گیاهی ایجاد می‌شوند) موضوعی هستند که بسیاری از افراد با آن روبه‌رو می‌شوند. در کنار عوامل محیطی مانند گرده، آلودگی هوا، دود و رطوبت، سبک زندگی و تغذیه نیز ممکن است نقش داشته باشند. یکی از پرسش‌هایی که مطرح می‌شود این است: آیا مصرف ماهی — که معمولاً به‌عنوان منبع پروتئین حیوانی مفید شناخته شده است — می‌تواند در برخی افراد به تشدید علائم آلرژی فصلی کمک کند؟ یا بالعکس، آیا کاهش مصرف محصولات حیوانی و گرایش به منابع گیاهی می‌تواند مزیت داشته باشد؟

آنچه درباره مصرف ماهی و آلرژی وجود دارد

پیش از هر چیز مهم است روشن کنیم که «آلرژی غذایی» (مثلاً حساسیت به ماهی) با «آلرژی فصلی» (حساسیت به گرده، گیاه، رینیت آلرژیک) دقیقاً یکی نیستند، ولی امکان دارد برخی مکانیسم‌های ایمنی مشترک داشته باشند — مانند فعال شدن مسیرهای التهابی، پاسخ ایمنی نوع ۲ (Th2)، تولید IgE و …

حساسیت به ماهی

مطالعات مشخصاً درباره «حساسیت به ماهی» (fish allergy) هستند نه الزاماً تشدید آلرژی فصلی. مثلاً وب‌سایت American College of Allergy, Asthma & Immunology می‌گوید که حساسیت به ماهی ممکن است در بزرگسالان و کودکان رخ دهد، و علایمی مانند کهیر، عطسه، آبریزش بینی، حتی آنفلوانس شدیدتر را در پی داشته باشد. ACAAI Patient همچنین، مرورها نشان داده‌اند که حساسیت به ماهی بسیار پایدارتر از حساسیت به شیر یا تخم‌مرغ است. PubMed

مضرات مصرف محصولات حیوانی

اگرچه ماهی و دیگر محصولات حیوانی می‌توانند منبع پروتئین و مواد مغذی باشند، ولی چند نکته وجود دارد که می‌توان آنها را به عنوان «مضرات احتمالی» مطرح کرد:

حساسیت غذایی مخصوصاً به ماهی و فراورده‌های آن: همان‌طور که مطرح شد، ماهی یکی از آلرژن‌های شناخته‌شده است. افرادی که به ماهی حساسیت دارند ممکن است با مصرف آن دچار علایم شوند: عطسه، آبریزش بینی، کهیر، تورم، حتی آنافیلاکسی. ECARF+1
پتانسیل آلرژی تنفسی یا تشدید رینیت: در افرادی که به ماهی یا بخار پخت ماهی حساسیت دارند، استنشاق بوی ماهی یا بخار آن می‌تواند علایم تنفسی یا آلرژیک ایجاد کند. مثلاً در بررسی‌ای آمده است که حساسیت به ماهی می‌تواند از طریق استنشاق ذرات بخار تهیه‌شده از ماهی نیز اتفاق بیفتد. ECARF
التهاب مزمن و رژیم غذایی پرچرب حیوانی: رژیم‌هایی که مصرف گوشت یا محصولات حیوانی دارند، معمولاً با چربی‌های اشباع بالا و نسبت نامناسب امگا۶ به امگا۳ همراه هستند؛ این امر می‌تواند مسیرهای التهابی را تقویت کند و در نتیجه حساسیت‌ها و آلرژی‌ها را تشدید نماید. برای نمونه، مرورها نشان داده‌اند که رژیم‌های گیاهی متعادل‌تر می‌توانند التهاب آلرژیک را کاهش دهند. PubMed+1
امکان وجود مواد آلرژی‌زا یا تحریک‌کننده در محصولات حیوانی: ماهی ممکن است حاوی آلرژن‌های پروتئینی مقاوم به پخت، مانند پاروالبومنین (parvalbumin) باشد که می‌تواند واکنش‌های آلرژیک را تحریک کند. PubMed همچنین، محصولات حیوانی ممکن است در مراحل ذخیره، نگهداری یا فرآوری با عوامل محیطی که ممکن است آلرژی را تشدید کنند، همراه باشند (مانند ترکیبات نامطلوب، مواد افزودنی یا آلودگی).
اثر بر میکروبیوم روده و ایمنی: یک رژیم حیوانی سنگین ممکن است به تغییردادن متوازن میکروبیوم روده منجر شود، که بر تنظیم سیستم ایمنی تأثیر دارد؛ و چون آلرژی‌ها به عملکرد سیستم ایمنی ارتباط دارند، این می‌تواند یک مسیر غیرمستقیم باشد. مطالعات نشان داده‌اند که رژیم‌های گیاه‌محور با افزایش فیبر، تنوع میکروبی و تولید اسیدهای چرب کوتاه‌زنجیره (SCFA) می‌توانند به کاهش التهاب و حساسیت کمک کنند. MDPI+1

مزایای منابع جایگزین گیاهی

گرچه حذف کامل یا کاهش مصرف حیوانات مستلزم برنامه‌ریزی صحیح است، ولی منابع جایگزین گیاهی مزایای مشخصی دارند، به ویژه از منظر تغذیه‌ای و ایمنی:

فیبر بالا و سلامت میکروبیوم: غذاهای گیاهی مانند حبوبات، غلات کامل، سبزیجات و میوه‌ها منبع فیبر هستند. این فیبرها توسط میکروبیوم روده تبدیل به اسیدهای چرب کوتاه‌زنجیره می‌شوند (مانند بوتیرات، پروپیونات) که برای عملکرد سیستم ایمنی مفید هستند، التهاب را کاهش می‌دهند و ممکن است حساسیت را کاهش دهند. MDPI
ترکیبات ضدالتهابی و آنتی‌اکسیدان‌ها: غذاهای گیاهی حاوی فلاونوئیدها، کاروتنوئیدها، پلی‌فنول‌ها هستند که می‌توانند مسیرهای التهابی مرتبط با آلرژی (مانند تولید سیتوکین‌های Th2) را تعدیل کنند. یکی از مرورها می‌گوید رژیم‌های گیاهی سالم می‌توانند «ترشح هیستامین، پروستاگلاندین‌ها و لوکوترین‌ها را کاهش دهند». PubMed
کاهش بار پروتئین‌های حیوانی که ممکن است حساسیت‌زا باشند: با کاهش مصرف ماهی و دیگر محصولات حیوانی، احتمال مواجهه با آلرژن‌های حیوانی نیز کاهش می‌یابد. این می‌تواند در افراد با حساسیت زمینه‌ای مفید باشد.
پروتئین گیاهی و سویا، حبوبات، مغزها: این منابع می‌توانند نیاز پروتئینی بدن را تأمین کنند بدون آنکه برخی از مضرات مصرف حیوانات را داشته باشند. البته باید توجه داشت که برخی از این منابع نیز ممکن است آلرژن باشند (مثلاً سویا، مغزها) و در افراد حساس باید با احتیاط مصرف شوند. SpringerLink
بهبود شاخص توده بدنی، کاهش چربی اشباع و بهبود وضعیت سلامت عمومی: رژیم گیاه‌محور معمولاً با شاخص توده بدنی پایین‌تر، سلامت قلبی‌عروقی بهتر و التهاب کمتر همراه است، که این‌ها زمینه‌های بهبود وضعیت سیستم ایمنی و کاهش حساسیت‌ها هستند.

توصیه‌های عملی

با توجه به مطالب بالا، اگر کسی به آلرژی فصلی مبتلاست یا می‌خواهد ریسک آن را کاهش دهد، می‌تواند نکات زیر را در نظر گیرد:

مصرف ماهی و سایر پروتئین‌های حیوانی را محدود کنید، به خصوص اگر سابقه حساسیت به ماهی یا دیگر آلرژن‌های حیوانی دارید.
به جای آن، وعده‌های غذایی خود را به سمتی ببرید که شامل غلات کامل، حبوبات، سبزیجات رنگی، میوه‌ها، مغزها و دانه‌ها باشد.
توجه داشته باشید که رژیم گیاهی صرفاً به معنای حذف گوشت نیست، بلکه مهم است تنوع غذایی داشته باشد و از غذاهای گیاهی کامل استفاده شود تا فیبر، ویتامین‌ها و مواد معدنی کافی تأمین شود.
اگر تصمیم به حذف یا کاهش مصرف محصولات حیوانی دارید، مراقب باشید که ریزمغذی‌هایی مانند ویتامین B12، آهن، روی، امگا۳ (منابع گیاهی مانند بذر کتان، گردو، چیا) را فراموش نکنید.

در صورت آلرژی شناخته‌شده به ماهی یا دیگر غذاها، حتماً با پزشک متخصص آلرژی مشورت کنید و از تشخیص دقیق برای آلرژن‌ها استفاده نمایید.
در فصل حساسیت (بادپری‌ها، گرده‌ها) سعی کنید غذایی با بار التهابی کم داشته باشید: یعنی کمتر مصرف غذاهای فرآوری‌شده، چربی اشباع، گوشت ؛ و بیشتر مصرف غذاهای ضدالتهابی گیاهی.
توجه داشته باشید که برخی محصولات جایگزین گیاهی هم ممکن است آلرژن‌های جدید (مانند مغزها، دانه‌ها، سویا، نخود، لوبیا) ایجاد کنند؛ بنابراین فقط به گیاهی بودن اکتفا نکنید بلکه به کیفیت و تنوع نیز توجه داشته باشید. SpringerLink+1

محدودیت‌ها و نکات احتیاطی

همان‌طور که ذکر شد، شواهدی که نشان دهد مصرف ماهی به‌طور مستقیم باعث تشدید آلرژی فصلی می‌شود، قوی نیست. بنابراین، توصیه‌ها بر پایه احتمالات و مسیرهای ایمنی هستند، نه قطعیت.
رژیم گیاه‌محور نیز اگر به‌صورت نامناسب و فاقد تنوع و مراقبت تغذیه‌ای اجرا شود، ممکن است کمبود ریزمغذی‌ها یا مواجهه با آلرژن‌های گیاهی ایجاد کند.
هر فرد ممکن است پاسخ متفاوتی داشته باشد؛ سابقه حساسیت، ژنتیک، محیط، میزان گرده‌ها، آلودگی هوا، شرایط روده‌ای—all اینها تأثیرگذارند.
حذف کامل یک گروه غذایی (مانند ماهی) بدون جایگزین مناسب ممکن است مشکلات تغذیه‌ای ایجاد کند.
پیش از تغییرات جدی در رژیم غذایی، به ویژه در صورت داشتن آلرژی یا بیماری زمینه‌ای، مشورت با متخصص تغذیه و آلرژی‌شناس ضروری است.

نتیجه‌گیری

در پایان، اگرچه مصرف ماهی به‌عنوان یکی از منابع پروتئین حیوانی لزوماً «عامل تشدید» آلرژی‌های فصلی شناخته نمی‌شود، ولی برای افرادی که سابقه حساسیت دارند یا می‌خواهند ریسک آلرژی را کاهش دهند، توجه به کاهش مصرف حیوانی (از جمله احتمالاً ماهی) و گرایش به رژیم‌های گیاهی با کیفیت می‌تواند گزینه‌ای معقول باشد. منابع گیاهی با فیبر بالا، ترکیبات ضدالتهابی، و پروتئین‌های گیاهی جایگزین، از منظر سلامت ایمنی و التهاب می‌توانند مفید واقع شوند. مهم است که تنوع غذایی، تغذیه مناسب و مشاوره حرفه‌ای فراموش نشود.

منابع

Øien T., Schjelvaag A., Storrø O., Johnsen R. & Simpson M. R. “Fish Consumption at One Year of Age Reduces the Risk of Eczema, Asthma and Wheeze at Six Years of Age.” Nutrients 2019, 11(9):1969. MDPI+1
“Fish Allergy | Causes, Symptoms & Treatment.” American College of Allergy, Asthma & Immunology. ACAAI Patient
“Fish allergy: in review.” PubMed. PubMed
“Sustainable Plant‑Based Diets and Food Allergies: A Scoping Review Inspired by EAT‑Lancet.” MDPI. MDPI
“The Role of Diet and Nutrition in Allergic Diseases.” PubMed. PubMed
“Vegan diet — alternative protein sources as potential allergy risk.” Allergo Journal International 2023. SpringerLink
“Can Your Diet Ease Seasonal Allergies? Dietitians Weigh In.” EatingWell. EatingWell